انواع استاندارد ISO برای ایمنی ماشین‌ آلات صنعتی مختلف کدام است؟

استاندارد ISO برای ایمنی ماشین‌ آلات که با استاندارد پایه ISO 12100 شناخته می‌شود با عنوان «ایمنی ماشین ‌آلات، اصول کلی برای طراحی، ارزیابی و کاهش ریسک» چارچوبی بین‌المللی برای ایمنسازی ماشین ‌آلات ارائه می‌دهد. این استاندارد بر شناسایی خطرات، ارزیابی ریسک‌ها و اجرای اقدامات کنترلی مانند حفاظت فیزیکی، سیستم‌های ایمنی و آموزش اپراتورها تأکید دارد. هدف آن کاهش حوادث ناشی از طراحی، استفاده یا تعمیرات ماشین ‌آلات است و به عنوان پایه‌ای برای سایر استانداردهای ایمنی ماشین‌ آلات عمل می‌کند. رعایت این استاندارد نه تنها ایمنی کارکنان را بهبود می‌بخشد، بلکه انطباق با قوانین ایمنی جهانی را نیز تضمین می‌نماید.

نگاهی به تاریخچه استاندارد ISO برای ایمنی ماشین‌ آلات

توسعه استانداردهای مدیریتی یا ISO در حوزه ایمنی ماشین‌آلات به دهه‌های پایانی قرن بیستم بازمی‌گردد، زمانی که نیاز به قوانین بین‌المللی برای کاهش خطرات ناشی از استفاده از ماشین‌آلات صنعتی احساس شد.

استاندارد ISO 12100 که نخستین بار در سال 1995 منتشر شد، به عنوان پایه‌ای برای طراحی ایمن ماشین‌ها تدوین گردید و در سال‌های بعد با بازنگری‌های متعدد (از جمله نسخه‌های 2010 و 2022) به‌روزرسانی شده است.

در ادامه، استانداردهای تخصصی‌تر مانند ISO 13849 (سیستم‌های کنترل مرتبط با ایمنی) و ISO 10218 (ایمنی ربات‌های صنعتی) توسعه یافتند تا نیازهای فناوری‌های پیشرفته را پوشش دهند. امروزه این استانداردها نقش کلیدی در ایمنی صنعتی و هماهنگی مقررات بین‌المللی ایفا می‌کنند.

انواع ماشین آلات صنعتی و استانداردهای ISO آن‌ها

ماشین‌آلات صنعتی بر اساس نوع کاربرد و صنعت به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. هرکدام از این ماشین‌آلات نیازمند رعایت استانداردهای خاصی هستند تا ایمنی، کیفیت و کارایی آن‌ها تضمین شود.

در ادامه به بررسی جامع انواع ماشین‌آلات صنعتی و استانداردهای ISO مربوط به هرکدام می‌پردازیم:

ماشین‌آلات عمومی (General Machinery)

این گروه شامل دستگاه‌های پرکاربرد در صنایع مختلف مانند پرس‌ها، دستگاه‌های برش، ماشین‌های فرز و تراش است.

استاندارد ISO برای ایمنی ماشین‌ آلات عمومی

• ISO 12100 (ایمنی ماشین‌آلات – اصول کلی طراحی – ارزیابی و کاهش ریسک): پایه‌ای برای تمام استانداردهای ایمنی ماشین ‌آلات که شامل شناسایی خطرات و روش‌های کاهش ریسک می‌شود.
• ISO 13849-1/2 (بخش‌های مرتبط با ایمنی سیستم‌های کنترل): استاندارد سیستم‌های کنترل ایمن (سطوح عملکرد ایمنی PL و SIL).
• ISO 14120 (حفاظ‌ها – الزامات کلی برای طراحی و ساخت حفاظ‌های ثابت و متحرک): مشخصات فنی برای نصب حفاظ‌های ایمنی روی ماشین‌آلات.

ربات‌های صنعتی و سیستم‌های خودکار (Industrial Robots & Automation)

شامل ربات‌های صنعتی، بازوهای رباتیک و خطوط تولید خودکار.

استاندارد ISO کلیدی ربات‌های صنعتی و سیستم‌های خودکار

• ISO 10218-1/2 (ربات‌ها و دستگاه‌های رباتیک – الزامات ایمنی): استاندارد ایمنی برای ربات‌های صنعتی و محیط‌های کاری مشترک انسان و ربات.
• ISO/TS 15066 (ربات‌ها و دستگاه‌های رباتیک – ربات‌های همکار): جزئیات ایمنی برای ربات‌های همکار (Cobots) که با انسان تعامل مستقیم دارند.
• ISO 13855 (فاصله‌های ایمنی برای جلوگیری از دسترسی اندام‌ها به مناطق خطرناک): تعیین حداقل فاصله ایمنی بین اپراتور و مناطق خطرناک ماشین.

ماشین ‌آلات سنگین و راه‌سازی (Heavy Machinery & Construction Equipment)

شامل بیل‌های مکانیکی، لودرها، جرثقیل‌ها و دستگاه‌های راه‌سازی.

استاندارد ISO برای ایمنی ماشین‌ آلات سنگین و راه‌سازی

• ISO 20474 (ایمنی ماشین‌آلات راه‌سازی): الزامات ایمنی برای ماشین‌آلاتی مانند بولدوزر، لودر و گریدر.
• ISO 10570 (جرثقیل‌های متحرک – الزامات ایمنی): استاندارد ایمنی جرثقیل‌های متحرک.
• ISO 19014 (ماشین‌آلات راه‌سازی – ایمنی عملکردی): الزامات مربوط به سیستم‌های کنترل ایمن در ماشین‌آلات سنگین.

ماشین ‌آلات صنایع غذایی و بسته‌بندی (Food & Packaging Machinery)

شامل دستگاه‌های فرآوری مواد غذایی، پرکن‌ها و ماشین‌آلات بسته‌بندی.

استانداردهای ISO کلیدی

• ISO 22000 (سیستم‌های مدیریت ایمنی مواد غذایی): استاندارد کلی برای ایمنی مواد غذایی در فرآیند تولید.
• ISO 14159 (ایمنی ماشین‌آلات – الزامات بهداشتی برای طراحی ماشین‌آلات): مشخصات طراحی ماشین‌آلات غذایی برای جلوگیری از آلودگی.
• ISO 12001 (ایمنی ماشین‌آلات بسته‌بندی): الزامات ایمنی برای دستگاه‌های بسته‌بندی.

ماشین ‌آلات چوب و فلزکاری (Woodworking & Metalworking Machinery)

شامل اره‌ها، دستگاه‌های CNC، پرس‌های هیدرولیک و ماشین‌های تراشکاری.

استاندارد ISO برای ایمنی ماشین‌ آلات چوب و فلزکاری

• ISO 19085 (ایمنی ماشین‌آلات چوب‌بری): استاندارد ایمنی برای اره‌های میزی، فرزها و دیگر دستگاه‌های چوب‌بری.
• ISO 16093 (ماشین‌ابزار – ایمنی – اره‌های فلزکاری): الزامات ایمنی برای اره‌های برش فلزات.
• ISO 23125 (ماشین‌ابزار – ایمنی – ماشین‌های تراشکاری): استاندارد ایمنی برای ماشین‌های تراش.

سیستم‌های هیدرولیک و پنوماتیک (Hydraulic & Pneumatic Systems)

شامل پمپ‌ها، سیلندرها و شیرهای کنترل فشار.

استانداردهای ISO برای ایمنی سیستم‌های هیدرولیک و پنوماتیک

• ISO 4413 (سیستم‌های قدرت هیدرولیک – قواعد کلی): الزامات ایمنی برای سیستم‌های هیدرولیک.
• ISO 4414 (سیستم‌های قدرت پنوماتیک – قواعد کلی): استاندارد ایمنی برای سیستم‌های پنوماتیک.

ماشین ‌آلات نساجی (Textile Machinery)

شامل دستگاه‌های ریسندگی، بافندگی و چاپ پارچه.

استاندارد ISO برای ایمنی ماشین‌ آلات نساجی

• ISO 11111 (ایمنی ماشین‌آلات نساجی): الزامات ایمنی برای ماشین‌آلات مورد استفاده در صنعت نساجی.

بازرسی های دوره ای ماشین آلات و تاثیر آن در ISO

بازرسی ‌های دوره ‌ای ماشین ‌آلات نقش حیاتی در حفظ ایمنی و تضمین تطابق با استانداردهای ISO ایفا می‌کنند. این بازرسی‌ها که به صورت منظم و برنامه‌ریزی شده انجام می‌شوند، شامل بررسی وضعیت فنی ماشین ‌آلات، ارزیابی عملکرد سیستم‌های ایمنی و شناسایی نقاط مستعد خرابی یا خطر هستند.

استانداردهای ISO مانند ISO 12100 و ISO 13849 بر اهمیت بازرسی‌های دوره‌ای ماشین آلات تأکید دارند زیرا این بازرسی‌ها به کاهش ریسک‌های احتمالی، پیشگیری از حوادث و افزایش طول عمر دستگاه‌ها کمک می‌کنند. همچنین، مستندسازی نتایج بازرسی‌ها برای اثبات انطباق با الزامات ISO و بهبود مستمر فرآیندهای نگهداری و تعمیرات ضروری است.

تأثیر بازرسی‌ های دوره ‌ای در سیستم مدیریت ایمنی ماشین ‌آلات با استناد به استانداردهای ISO بسیار گسترده است. از یک سو، این بازرسی‌ها باعث افزایش قابلیت اطمینان ماشین ‌آلات و کاهش توقف‌های ناخواسته در خط تولید می‌شوند که بهره‌وری را بهبود می‌بخشد.

از سوی دیگر، با شناسایی به‌موقع نقص‌های فنی و رفع آن‌ها، از بروز حوادث جدی که می‌تواند منجر به خسارات جانی و مالی شود، جلوگیری می‌کند.

استانداردهایی مانند ISO 45001 (مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی) نیز بر لزوم بازرسی‌های منظم تأکید دارند تا محیط کاری ایمن‌تری ایجاد شود.

در نهایت، انجام منظم بازرسی ‌های دوره ‌ای ماشین آلات نه تنها انطباق با استانداردهای بین‌المللی را تضمین می‌کند بلکه به عنوان بخشی از فرهنگ ایمنی در سازمان نهادینه می‌گردد.

جمع‌بندی استاندارد ISO برای ایمنی ماشین آلات

هر دسته از ماشین ‌آلات صنعتی استانداردهای ISO مخصوص به خود را دارد که بر اساس نوع خطرات (مکانیکی، الکتریکی، شیمیایی و …) طراحی شده‌اند.

استاندارد ISO 12100 برای ماشین ‌آلات عمومی، به‌ویژه در زمینه ایمنی طراحی و استفاده از ماشین ‌آلات، اصول و دستورالعمل‌های کلیدی را برای شناسایی، ارزیابی و کاهش خطرات فراهم می‌آورد. این استاندارد به تولیدکنندگان کمک می‌کند تا ماشین ‌آلات را به گونه‌ای طراحی کنند که خطرات مربوط به استفاده، نگهداری، تعمیرات و غیره به حداقل برسد.

ISO 12100 شامل فرآیندهای دقیق برای ارزیابی ریسک‌ها، تعیین تدابیر حفاظتی مناسب و ایجاد محیط‌های کاری ایمن است. این استاندارد به‌ویژه در طراحی ماشین ‌آلات عمومی اهمیت دارد و تضمین می‌کند که ایمنی اپراتورها، تعمیرکاران و دیگر افراد در معرض خطر در طول چرخه عمر ماشین‌آلات حفظ شود. هدف اصلی این استاندارد کاهش صدمات و حوادث ناشی از عملکرد نادرست یا نقص‌های طراحی ماشین‌آلات است.

ISO 12100 به عنوان استاندارد پایه برای ایمنی تمام ماشین‌آلات شناخته می‌شود اما استانداردهای تخصصی‌تر مانند ISO 10218 (برای ربات‌ها)، ISO 20474 (برای ماشین‌آلات راه‌سازی) و ISO 19085 (برای ماشین‌آلات چوب‌بری) برای صنایع خاص تدوین شده‌اند. رعایت این استانداردها نه تنها ایمنی کارکنان را تضمین می‌کند بلکه از نظر قانونی و تجاری نیز ضروری است.