آلاینده های شیمیایی: انواع، تاثیرات، و راههای کنترل

آلاینده های شیمیایی امروزه با پیشرفت صنایع مختلف پیمانکاری، کشاورزی و پرورش دام، به یکی از اصلی ترین نگرانی های زیست محیطی تبدیل شده است. مقدار زیادی از مواد شیمیایی به زیست محیط در اثر استفاده نابه جا از مواد شیمیایی القاء می‌شود. این مواد شیمیایی در زیست محیط می توانند خطراتی مانند آلودگی های مختلف خاکی، آبی و هوایی، افزایش روند گرمایش زمینی، و تأثیرات نامطلوب بر سلامت انسان و انواع جانوران را ایجاد کنند. در این مقاله قصد داریم، به انواع آلاینده های شیمیایی، تاثیرات آنها، و راههای کنترل آنها بپردازیم.

آلاینده های شیمیایی چیست؟

آلاینده شیمیایی، هر نوع ماده یا ترکیبی است که به محیط زیست زیان وارد می‌کند. این آلاینده‌ها ممکن است به صورت طبیعی از طریق آب، هوا یا خاک به محیط اضافه شوند یا به صورت صنعتی، در نتیجه فعالیت‌های انسانی مانند تولیدات صنعتی، حمل‌ونقل، پرورش دام، کشاورزی و معدن‌کاری به آن وارد شوند. آلاینده‌های شیمیایی دسته بندی های متعددی دارد مانند انواع آلاینده‌های آلی و غیرآلی نظیر گازهای خروجی از خودروها، مواد شیمیایی مورد استفاده در صنایع، ترکیبات سمی و مواد ضدعفونی کننده و غیره.

انواع آلاینده های شیمیایی:

• گاز های گلخانه ای:

گازهای گلخانه ای از جمله آلاینده های شیمیایی هستند که شامل دی اکسید کربن، متان، نیتروس اکسید، هیدروفلوروکربن ها، و گازهای هالوژنه مانند کلروفلوروکربن هستند. این گازها داغی زمین را افزایش می دهند و باعث تغییرات آب و هوایی مانند گرم شدن جهان، کاهش بارش، و خشکسالی می شوند. از دیگر اثرات نامطلوب گازهای گلخانه ای می توان به احتمال بالا رفتن شرایط،  برای بروز انواعی از بیماری ها و انتقال آنها از طریق آبزیان و جانوران به انسانها نام برد.

• آلاینده های شیمیایی از پیش تعریف شده :

این مواد شیمیایی معمولا در محیط زیست روزمره ما وجود دارند، ولی به دلیل دسترسی آسان به مقادیر بالا این مواد شیمیایی، آلودگی محیط زیست را افزایش می دهند.  از جمله این آلاینده های شیمیایی میتوان مثالهایی شامل مواد شوینده، بویلرات، PCB ها، دی اکسین ها (یک شیمیایی پر استفاده در کشاورزی) و دیگر مواد شیمیایی آلاینده  را نام برد.

• آلاینده های شیمیایی پراکنده :

این آلاینده ها از منابع نامشخص یا پراکنده مانند ترافیک جاده‌ای، سوخت‌های فسیلی، سوخت‌های گرمایشی و سایر منابع، به محیط زیست انتشار می‌یابند. این آلاینده‌ها به صورت مواد ذره‌ای به همراه هوا و باران، در مناطق مختلف جمع می‌شوند و در نهایت به طور گسترده به زمین و آب‌های سطحی و زیرزمینی منتقل می‌شوند.

چند نمونه از خطرناک ترین مواد شیمیایی:

تری کلروایلن (Dioxins): تری کلروایلن در تولید پلی وینیل کلراید و رنگ‌های کلزا استفاده می‌شود این ماده مدت زمان زیادی در زمین باقی می‌ماند و از طریق خوردن محصولات غذایی و یا تنفس هوای تلف شده در محیط زیست به سلامت انسان و محیط زیست آسیب می‌رساند.

بنزن ( Benzene ): بنزن یکی از سمی‌ترین آلاینده‌های شیمیایی صنعتی است که برای ساخت مواد شیمیایی مانند رزین‌ها، پلاستیک‌ها، رنگ‌ها، چسب و غیره استفاده می‌شود. این آلاینده می‌تواند باعث ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند سرطان، آسم و مشکلات در سیستم عصبی شود.

آرسنیک ( Arsenic ): آرسنیک آلاینده‌ای بسیار خطرناک است و می‌تواند در طیف وسیعی از بیماری‌ها مانند سرطان، مشکلات سیستم ایمنی بدن، آسم و سایر مشکلات سلامتی دخیل باشد.

جیوه ( Mercury ): جیوه یک سم سنگین است و در برخی از صنایع مانند صنایع الکترونیک، داروسازی، نورپردازی و غیره استفاده می‌شود. این آلاینده می‌تواند باعث مشکلات بسیاری مانند مشکلات عصبی، تشدید بیماری‌های کبدی، کلیه، آسیب به سیستم ایمنی بدن و سرطان شود.

سرب ( Lead  ): سرب در برخی از پیوندهای فلزی و باتری‌ها استفاده می‌شود و می‌تواند در محیط زیست و در محصولات مختلف مانند آب شرب، خاک، خشکبار و غیره پیدا شود. سرب به طور قابل توجهی در سیستم عصبی مرتبط با استفاده از کاتکول آمین‌ها و همچنین با بروز مشکلات خونی مرتبط است.

تاثیرات آلاینده های شیمیایی:

آلاینده های شیمیایی می‌توانند تأثیرات بسیاری بر وضعیت زیست محیط مان داشته باشند. در ادامه با برخی از تاثیرات نامطلوب آنها در محیط زیست آشنا می شویم:

• تاثیرات مخرب آب و هوایی
• اثرات مخرب بر سلامت انسان( تنفس، پوست)
• تاثیر بر سلامت جانوران و کاهش جمعیت آنها
• اثرات مخرب بر کشاورزی

راه حل کاهش آلاینده های شیمیایی در محیط زیست:

• مدیریت پسماندها: از طریق جمع آوری و دفع صحیح پسماندها و رسیدگی به آلاینده های از پیش تعریف شده، میتوان از انتشار این مواد سمی به رودخانه ها، دریاچه ها، و به خصوص به هوا جلوگیری کرد.
• برنامه بهبود کیفیت هوا: در بسیاری از کشورها، برنامه های هماهنگ شده برای بهبود کیفیت هوا وجود دارد، این برنامه ها شامل محدودیت تولید آلاینده ها و طراحی وسایل حمل و نقل پایدار می باشند.
• استفاده از فناوری های روز: استفاده از فناوری های موجود و بهبود یافته می تواند کمک شایانی به کاهش میزان آلودگی هوای زیست‌محیطی کند. برای مثال، تکنولوژی سوخت برق و خودروهای الکتریکی می توانند به مقدار قابل ملاحظه ای از آلاینده های شیمیایی را کاهش دهند.
• استفاده از محصولات پایدار: استفاده از محصولات پایدار و کاهش استفاده از خودرو، دیگ گازی و سایر وسایل صنعتی می تواند به افزایش کیفیت هوای زیست‌محیطی و کاهش میزان آلایش هوا کمک کند.
• نظارت بر سیستم های فاضلاب: ذخایر آب جهان بسیار محدود و دوره زمانی بازگشت آن در مواردی طولانی است، بنابرین، ایجاد سیستم های تصفیه قوی و پایش بر روی آنها می تواند به کاهش تاثیرات زیان آور آلاینده های شیمیایی اثر مثبت بگذارد.

با این حال، همه ی این راه حل ها به تنهایی کافی نیستند و نیاز به آموزش صحیح نیروی کار، تغییر رفتار شهری و حمایت مالی از تحقیقات به منظور توسعه روش های بهبودیافته با کارآیی بیشتر برای کنترل آلاینده ها دارد.